გეორგ ზიმელი, ბერლინი, 1909 წელი
საგნები ჩვენზე გარეგნულად ორაზროვან შთაბეჭდილებას იმით ახდენენ, რომ, ერთის მხრივ გვგონია, თითქოს ბუნებაში ერთი შეხედვით, ყველაფერი ერთმანეთთანაა დაკავშირებული, თუმცა დაფარულად ყველაფრის ერთმანეთისაგან გამოყოფა შეიძლება. ნივთიერებებისა და ენერგიების განუწყვეტელი გარდაქმნების წყალობით, ყველაფერი ერთმანეთს უკავშირდება და ყველა დეტალისგან ერთგვარი კოსმოსი წარმოიქმნება. მეორეს მხრივ, საგნებს სივრცეში მკაცრი საზღვრები აქვთ დადგენილი და არც ერთი სუბსტანციის ნაწილს სივრცობრივად არ შეიძლება სხვა ნაწილთან საერთო რამ ჰქონდეს; ამგვარად, სივრცეში არ არსებობს მრავალფეროვნების ერთიანობა. ბუნებისაგან განსხვავებით, მხოლოდ ადამიანს შესწევს დაკავშირებისა და გამოცალკევების უნარი, სახელდობრ კი, ისეთი სახით, როცა ერთი საგნის არსებობა ყოველთვის მეორის არსებობის წინაპირობას წარმოადგენს. იმ დროს, როდესაც ბუნებრივი მოვლენების თვითნიერად განლაგებული რიგიდან ორ მათგანს გამოვაკერძოებთ, რათა მათ `გამოცალკევებული” ვუწოდოთ, ჩვენს ცნობიერებაში ისინი უკვე დაკავშირებული არიან ერთმანეთთან და, ორივე მათგანს უკვე ერთობლივად გადალახული აქვს მათ შორის არსებული ზღვარი. ხდება პირიქითაც, როდესაც საგნებს ერთმანეთისგან როგორღაც გამოვაცალკევებთ და მათ შორის კავშირს მაინც შევიგრძნობთ. საგნები თავდაპირველად უნდა გამოცალკევდეს ერთმანეთისაგან, რათა მათ ერთად არსებობა შეძლონ. როგორც პრაქტიკულად, ასევე ლოგიკურად უაზრობა იქნებოდა, ერთმანეთთან დაგვეკავშირებინა ისეთი რამ, რაც წინასწარ გამოცალკევებული არ იქნებოდა, და, გარკვეული თვალსაზრისით, ასევე გამოცალკევებული არ დარჩებოდა. თუ რა წესით ხდება ამიერიდან ადამიანის ქმედებაში ამ ორი სინამდვილის თანმთხვევა, რას შეიგრძნობს იგი ბუნებრივ მოცემულობად – დაკავშირებას თუ გამოცალკევებას, – და შესაბამისად, რომელი მათგანი განსაზღვრავს ჩვენს წინაშე დასმულ ამოცანას, ამის მიხედვით შეიძლება დაზუსტდეს ნებისმიერი ჩვენი ქმედება. პირდაპირი მნიშვნელობით იქნება ეს, თუ, სიმბოლური, ფიზიკური და სულიერი თვალსაზრისით, ჩვენ ისე ვართ მოწყობილი, რომ ერთმანეთთან დაკავშირებულ საგნებს ყოველ წუთს გამოვაცალკევებთ, ხოლო გამოცალკევებულს ერთმანეთთან ვაკავშირებთ.
ადამიანებმა ერთმანეთისგან დაშორებულ ორ ადგილს შორის გზა პირველად რომ გაიყვანეს, ამით კაცობრიობის წინაშე ერთ-ერთი დიადი საქმე აღასრულეს. როგორც ჩანს, ეს ადამიანები თავდაპირველად ხშირად მოინახულებდნენ და ათვალიერებდნენ ამ ადგილებს, და, ასე ვთქვათ, ცდილობდნენ წარმოსახვაში დაეკავშირებინათ ისინი ერთმანეთთან. ვიდრე ადამიანები დედამიწის ზედაპირზე ამ გზას ხილულ სახეს მისცემდნენ, ეს ადგილები ერთმანეთთან ობიექტურად იყო დაკავშირებული; მათი ურთიერთ-დაკავშირების ნება საგნების გარდასახვის ისეთ ფორმად გადაიქცა, როდესაც ყოველი მისი განმეორება ამ ნებას ისე განახორციელებდა, რომ იგი აღარ უნდა ყოფილიყო დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად ხშირად ან იშვიათად მოხდებოდა ეს განმეორება.
გზის მშენებლობა, როგორც იტყვიან, წმინდა ადამიანური საქმიანობის სფეროს განეკუთვნება. ცხოველიც ხშირად მარჯვედ გადალახავს ხოლმე ძნელად სავალ მანძილს, მაგრამ იგი ამ მანძილის თავსა და ბოლოს ვერ აკავშირებს ერთმანეთთან, ესე იგი, არ ხდება გზის გავლით გამოწვეული სასწაულის გაცნობიერება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მოძრაობა არ გარდაიქმნება იმ მყარ სურათად, რომელიც ამ მოძრაობის მეშვეობით იქმნება, და, რომელშიც ეს მოძრაობა ჩაერთვება.
ხიდის მშენებლობის დროს ეს პროცესი თავის უმაღლეს წერტილს ღწევს. მასში თავს იჩენს არა მხოლოდ სივრციდან გამომიჯვნის პასიური წინააღმდეგობა, არამედ ისიც, რომ რომელიმე საგანგებო კონფიგურაციის წინააღმდეგობა აქტიურად აღუდგება წინ ადამიანის მიერ საგნების ურთიერთდაკავშირების ნებას. ამ წინააღმდეგობის გადალახვის შემდეგ ხიდი გადაიქცევა სიმბოლოდ, რომელიც სივრცეზე ჩვენი ნებელობის სფეროს განვრცობა-გაფართოებას გამოხატავს. მაგრამ მდინარის ნაპირებს ჩვენ ერთმანეთისაგან არა მხოლოდ დაშორიშორებულად, არამედ `გამოცალკევებულადაც” აღვიქვამთ. თუკი ამ ნაპირებს, უპირველეს ყოვლისა, გონებასა და წარმოსახვაში, ჩვენივე მიზნებისა და მოთხოვნილებების თანახმად არ დავუკავშირებდით ერთმანეთს, მაშინ გამოცალკევების ცნებაც ყოველგვარ აზრს დაკარგავდა; მაგრამ ბუნებაში არსებული ფორმა ამ პოზიტიური მიზნით დატვირთული ცნების თანმხვედრი ხდება. აქ თავისთავად წარმოჩინდება ამ შემადგენელი ნაწილების გამოცალკევების ფაქტი, რასაც გონება, გაერთიანების მიზნით, თვინიერად აუბამს მხარს.
ხიდი მხოლოდ ამის შემდეგ გადაიქცევა ესთეტიურ ფასეულობად, რადგან იგი გამოცალკევებული ცნებების ურთიერთდაკავშირებას მხოლოდ რეალობაში, პრაქტიკული მიზნების განსახორციელებლად კი არ ახდენს, არამედ ამ დაკავშირების ფაქტს უშუალოდ, თვალსაჩინოების გზით წარმოაჩენს. ისევე როგორც ხიდი ადამიანის თვალს უქმნის საფუძველს, რათა მან ლანდშაფტის მხარეები ერთმანეთს დაუკავშიროს, იმავე შესაძლებლობას აძლევს იგი სხეულებსაც, რეალობაში მათი პრაქტიკული გამოყენების მიზნით. მოძრაობისთვის ჩვეული `ცარიელი” დინამიკა, რომლის შესაბამის რეალობაშიც ხიდთან დაკავშირებული `მიზანი” თავის თავს ამოწურავს, ერთგვარ `თვალსაჩინოებრივ ხანგრძლივობად” გადაიქცევა, მსგავსად იმისა, როგორც პორტრეტი გააჩერებს ხოლმე ერთ ადგილზე ფიზიკური და სულიერი ცხოვრების პროცესს, რომელშიც ადამიანის რეალური არსებობა გაცხადდება, მერე კი იგი იმ ერთადერთი, დროის მიღმა არსებული, სტაბილური თვალსაჩინოების სახით, რომელსაც სინამდვილე არასოდეს არ წარმოაჩენს და ვერც წარმოაჩენს, თავს ერთად მოუყრის ხოლმე ამ სინამდვილის დროში მედინ, წარმავალ მოძრაობას. ხიდი ყოველგვარ მგრძნობელობაზე ამაღლებულ გონებას არააბსტრაქტული რეფლექსიის წყალობით, იმ ცალკეულ მაუწყებელ მოვლენად გადააქცევს, რომელიც `ხიდის” პრაქტიკულ, მიზნობრივ დანიშნულებას ისე გააერთიანებს თავის თავში და მას ისეთივე თვალსაჩინო ფორმას მიანიჭებს, როგორც ამას ხელოვნების ნიმუში საკუთარ `ობიექტთან” მიმართებაში მოიმოქმედებს ხოლმე.
მაგრამ ხელოვნების ნიმუშისაგან განსხვავებით, ხიდი, რომელიც თავისი სინთეზის წყალობით გასცდა ბუნების საზღვრებს, ახლა საკუთარ თავს ბუნების სურათში ჩართავს; ადამიანის თვალისთვის მას ბევრად უფრო მჭიდრო და თან ბევრად ნაკლები კავშირი აქვს მის გამაერთიანებელ ნაპირებთან, ვიდრე, მაგალითად, რომელიმე შენობას საძირკველთან ან საყრდენ ნიადაგთან, რომელიც მის ქვეშაა თვალმოფარებული.
ხიდი, როგორც ლანდშაფტის `მხატვრული ელემენტი”, ერთ მთლიანობად აღიქმევა, რადგან მასთან ერთად, ბუნების მონაცემებს შემთხვევითობა იმ ერთიანობამდე ამაღლდება, რომელიც პირწმინდად სულიერი ხასიათისაა; თუმცა თავისი სივრცობრივი, უშუალო თვალსაჩინოების წყალობით, ხიდს სწორედ ის ესთეტიკური ღირებულება გააჩნია, რომლის სიფაქიზესაც ხელოვნება წარმოაჩენს, როდესაც იგი მარტოდენ ბუნებრივი მოვლენისთვის დამახასიათებელი სულიერების წყალობით მოპოვებულ ერთიანობას, კუნძულივით გამომიჯნულს, საკუთარი იდეალური სრულყოფილებით გამოავლენს.
“გამოცალკევებისა” და “გაერთიანების” კორელაციაში, ხიდი უფრო მეტ მნიშვნელობას ამ უკანასკნელს ანიჭებს და, იმავდროულად, თავისი საყრდენი წერტილების იმ მანძილსაც გადალახავს, რომელსაც იგი თვალსაჩინოსა და გასაზომად შესაძლებელს ხდის. ამ დროს “კარი” იმის თვალნათელი მაგალითია, თუ როგორ გადაიქცევა “გამოცალკევება” და “გაერთიანება” ერთი და იმავე ქმედების ორ მხარედ. ადამიანმა თავდაპირველად ქოხი რომ ააშენა, პირველი გზის მშენებლობის მსგავსად, ბუნებასთან დაპირისპირების სპეციფიკურად ადამიანური უნარი გამოავლინა, როდესაც მიწის მცირე ნაკვეთი უწყვეტი და უსასრულო სივრციდან გამოყო და მას გამიზნულად საგანგებო მთლიანობის ფორმა მისცა. ამით ადამიანმა სივრცის ერთი ნაწილი საკუთარ თავთან დააკავშირა და სამყაროსგან გამომიჯნა. და, რაკი კარი ის სახსარია, რომელიც ადამიანის კუთვნილ სივრცესა და ამ სივრცის მიღმა ყოველივე არსებულს ერთმანეთისგან გამოაცალკევებს, მაშასადამე, მის შექმნას საჭიროება მოითხოვდა. მაგრამ მსგავსად იმისა, როგორც დედამიწის ზედაპირზე ცხოვრებას ერთმანეთთან დაუკავშირებელ საგნებს შორის ყოველწამიერად ხიდის გადება სჩვევია, ეს ცხოვრება ყოველ წამს ასევე კარის გაღმა-გამოღმა მხარესაც მყოფობს, რის წყალობითაც იგი საკუთარი “თავისთავადი არსებობიდან” გამომდინარე, სამყაროში ჩაერთვება, მაგრამ სამყაროდან გამომდინარე, ამ “თავისთავად არსებობაში” უხმოდ მოძრაობს. ამრიგად, ის ფორმები, ჩვენი ცხოვრების დინამიკაზე რომ ბატონობენ, ხიდისა და კარის სახით, მდგრადი ხანგრძლივობის მქონე, თვალსაჩინო კონსტრუქციად გარდაისახებიან. ჩვენი მოძრაობებისათვის დამახასიათებელი ფუნქციურობისა და ტელეოლოგიურობის გამოსახატავად, ისინი მხოლოდ საშუალებებს კი არ წარმოადგენენ, არამედ, შეიძლება ითქვას, რომ მათი ფორმა უშუალო და დამაჯერებელ პლასტიკას წარმოაჩენს.
თუ საპირისპირო თვალსაზრისებს გავითვალისწინებთ, რომლებიც ამასთან დაკავშირებით, გავრცელებულ შთაბეჭდილებებს გამოხატავენ, მაშინ ხიდი დასტურია იმისა, თუ როგორ ამთლიანებს ადამიანი მხოლოდ ბუნებაში არსებულ დაშორიშორებას, ხოლო “კარის” შემთხვევაში ვხედავთ, თუ როგორ ახდენს იგი ბუნებაში არსებული, ერთფეროვანი, უწყვეტი მთლიანობიდან სივრცის გამომიჯვნას. სახვითი ხელოვნებისათვის მათი საგანგებო ღირებულების საფუძველი იმ საყოველთაო ესთეტიკურ მნიშვნელობაში მდგომარეობს, რომელსაც ისინი ამგვარი მეტაფიზიკურობის გათვალისწინებითა და მხოლოდ ამგვარი ფუნქციონალობის წყალობით მოიპოვებენ.
თუ ფერწერის მიერ ამ ორივე ფორმის გამოყენების სიხშირეს მისი ფორმის მხატვრულ ღირებულებასაც მივაწერთ, მაშინ აქ არ მოხდება ის იდუმალი თანმთხვევა, რომლის დროსაც, სურათის წმინდა მხატვრული მნიშვნელობა და სრულყოფილება იმავდროულად ისე გამოვლინდება როგორც თავისთავად უხილავი, სულიერი და მეტაფიზიკური თვალსაზრისით ყველაზე ამომწურავი გამოხატულებაა: ამ შემთხვევაში ადამიანის სახის წმინდა მხატვრული, მხოლოდ ფორმასა და ფერზე მიმართული ინტერესი მაქსიმალურად საკმარისია, თუკი მისი გამოსახულება მაქსიმალურად აღბეჭდილია შთაგონებისა და სულიერების დამახასიათებელი ნიშნებით.
და, რაკი ადამიანი ის დამაკავშირებელი არსებაა, რომელსაც მუდმივად გამოცალკევება სჩვევია და, ამგვარი გამოცალკევების გარეშე დაკავშირება არ შეუძლია, ამიტომ ჩვენ მდინარის ორი ნაპირის ნეიტრალურ არსბობას თავდაპირველად მხოლოდ გონებით გავიაზრებთ როგორც გამოცალკევებას, რათა ისინი ხიდის საშუალებით გავაერთიანოთ. მაგრამ ადამიანი ამასთან ის ზღვრული არსებაცაა, რომელსაც ზღვარი არ გააჩნია. კარის საშუალებით მისი `შინ გამოკეტვაც” სწორედ იმაზე მიგვითითებს, რომ იგი ბუნებრივი არსებობის უწყვეტი მთლიანობიდან რაღაც ნაწილს გამოაცალკევებს; მაგრამ, ისევე როგორც უფორმო სივრციდან ამ ნაწილის ფორმის სახით გამოყოფა ხდება, ასევე მისი შემოსაზღვრა თავის აზრსა და ღირსებას მხოლოდ მაშინ იძენს, როდესაც კარის მოძრაობა თვალსაჩინო ხდება; ესაა ყოველწამიერი შესაძლებლობა იმისა, რათა ადამიანმა ამ შემოსაზღვრულობას თავი დააღწიოს და თავისუფალ სივრცეში გასვლა შეძლოს.
გერმანულიდან თარგმნა ნანა გოგოლაშვილმა
გეორგ ზიმელი Georg Simmel (1858-1918) გერმანელი ფილოსოფოსი და სოციოლოგია. მან დიდი წვლილი შეიტანა კულტურის ფილოსოფიის, “ფორმალური სოციოლოგიის”, კონფლიკტოლოგიის განვითარებაში. მის ერთერთ მთავარი ნაშრომში “ფულის ფილოსოფია” (1900 წ.) ზიმელი ანვითარებს თეზისს, რომ ფული სულ უფრო მეტ გავლენას ახდენს საზოგადოებაზე, პოლიტიკაზე და პიროვნებაზე.
1903 წელს გამოქვეყნებული ნაშრომით Die Grosstädte und das Geistesleben ” (დიდი ქალაქები და სულიერი ცხოვრება) გეორგ ზიმელმა საფუძველი დაუდო ურბანულ სოციოლოგიას. ეს არის სოციოლოგიის განსაკუთრებული განხრა, რომელიც ქალაქებში სოციალური ჯგუფების ურთიერთობებს შეისწავლის.